فقط زنان از پس این کار برمی‌آیند
بررسی مفهوم مادر و مادرانگی در اندیشه رهبری
مهنوش کرمی، پژوهشگر حوزه زن و خانواده:
نخستین لالایی، آغازی بر قصه بی‌کران مادرانگی بود. در تاروپود هر تمدنی، نخی زرین از عشق و ایثار به نام مادر بافته شده است. مادرانگی نه صرفاً وظیفه‌ای زیستی، بلکه جوهره تمدن‌ها، راز پویایی جوامع و تجلیگاه زیباترین احساسات انسانی است. مادر، نه فقط پرورش‌دهنده تنِ کودک که معمار روح اوست؛ آموزگار ارزش‌ها، پاسدار هویت، و ستاره راهنمای او در زندگی.
در دیدار اخیر اقشار بانوان با رهبر انقلاب اسلامی، بار دیگر بر اهمیت بی‌بدیل نقش مادرانگی تأکید شد. ایشان مادری را نه فقط محور خانواده، بلکه نماد ایثار و پرورش و منزلی رفیع و افتخارآمیز دانستند. ایشان می‌فرمایند: “مادری یک افتخار است؛ اینکه شما یک موجودِ انسانی را با زحمت زیاد […] پرورش بدهید […] افتخار کوچکی است؟ این خیلی بااهمّیّت است، خیلی باارزش است. برای همین هم هست که در اسلام، روی “مادر” تکیه شده” (۲۷/۹/۱۴۰۳). ایشان همچنین با تأکید بر اهمیت نقش مادری و همسری به‌عنوان وظایف اصلی زن می‌فرمایند: “نقش مادری و همسری مسأله اساسی و حیاتی است… مهم‌ترین و اصلی‌ترین وظایف زن هم این‌ها است” (۱۴/۱۰/۱۴۰۱). و با اشاره به اهمیت نقش زن در خانه می‌فرمایند: “شما [بانوان] اگر بزرگ‌ترین متخصص […] بشوید، چنانچه زن خانه نباشید، این برای شما یک نقص است. کدبانوی خانه شما باید باشید؛ اصلاً محور این است” (۴/۱۰/۱۳۷۰). این سخنان، جایگاه والای مادر در اسلام و نقش او در تربیت نسل آینده را نشان می‌دهد. خانواده، خاستگاه انتقال ارزش‌ها و فرهنگ است و مادر در این میان، نقشی محوری دارد.
در جوامع معاصر، مادران با چالش‌هایی چون تعادل میان وظایف خانوادگی و اجتماعی روبرو هستند. فشارهای اقتصادی، کمبود زمان، نبود حمایت‌های کافی و انتظارات سنتی از نقش مادری، از جمله مهم‌ترین چالش‌هاست. رهبر انقلاب تأکید دارند که دولت باید با ارائه تسهیلاتی مانند مرخصی زایمان کافی، انعطاف در ساعات کاری و حمایت‌های پس از بازنشستگی، به زنان شاغل یاری رساند تا بتوانند به وظایف مادری خود نیز بپردازند (۱۴/۱۰/۱۳۹۰). ایشان همچنین در مورد اهمیت نقش زنان در جامعه و ضرورت فراهم کردن شرایط مناسب برای ایفای نقش‌های مختلف آنان فرموده‌اند: “زن، مظهر رحمت الهی است […] باید کاری کرد که زن بتواند هم نقش مادری خود را به بهترین وجه ایفا کند و هم در عرصه‌های اجتماعی، علمی و سیاسی حضور فعال داشته باشد” (۶/۱۲/۱۳۷۶). با وجود این چالش‌ها، دسترسی به آموزش‌های نوین، فناوری‌های حمایتی و شبکه‌های اجتماعی، فرصت‌هایی را نیز برای مادران فراهم کرده است.
نگاه غرب به مادرانگی، تحت تأثیر برخی اندیشه‌های فمینیستی، مسیری متفاوت پیموده است. در حالی که برخی جریان‌ها مقام مادری را نوعی محدودیت برای زنان دانسته‌اند، در اسلام، زن و مرد دو نیمه‌ی یک وجودند و رابطه‌ی آنان بر پایه‌ی درک متقابل و هماهنگی استوار است. اسلام در پی شکوفایی استعدادهای انسانی در هر دو جنس است. شهید مطهری در «نظام حقوق زن در اسلام» به این موضوع پرداخته است. رهبر انقلاب در مورد نگاه غرب به زن و خانواده و آسیب‌های آن می‌فرمایند: “در غرب، به اسم آزادی زن، او را اسیر مد و مصرف‌گرایی کرده‌اند و از نقش اصلی او که مادری و همسری است، غفلت شده است” (۲۹/۱۰/۱۳۷۱). ایشان همچنین با نقد نگاهی که خانه‌داری را برای زن نقص می‌داند، می‌فرمایند: “این افتخاری نیست برای زن که او را از محیط زنانه، از خصوصیات زنانه، از اخلاق زنانه دور کنیم. خانه‌داری را، فرزندداری را، شوهرداری را ننگ او به حساب بیاوریم. فرهنگ غربی خانواده را متلاشی کرد” (۲۱/۴/۱۳۹۱). این بیانات، تفاوت بنیادین در نگرش اسلام و غرب به مادرانگی و نقش زن در جامعه را نشان می‌دهد.
مادران، با انتقال دانش، مهارت‌ها، ارزش‌ها و تجربیات خود، نقشی بی‌بدیل در شکل‌گیری هویت فرهنگی، توسعه اجتماعی و پیشرفت اقتصادی ایفا می‌کنند. سرمایه‌گذاری بر روی مادران، سرمایه‌گذاری بر روی آینده جامعه است. این سرمایه‌گذاری ابعاد گوناگونی دارد:
جامعه دوستدار مادر و کودک: حمایت اجتماعی از مادران، نیازمند تغییر نگرش‌های اجتماعی و ایجاد فضایی است که در آن، مادرانگی مورد تکریم و حمایت قرار گیرد. مفهوم «جامعه دوستدار مادر و کودک» چارچوبی جامع برای این نوع حمایت ارائه می‌دهد. ایجاد مراکز مشاوره و حمایت روانی، توسعه مهدکودک‌ها و مراکز نگهداری از کودکان با کیفیت، ترویج فرهنگ احترام به مادران و کودکان، ایجاد فضاهای مخصوص مادر و کودک در اماکن عمومی، ارائه خدمات مشاوره‌ای رایگان یا با هزینه کم، ایجاد شبکه‌های حمایتی مادران و توسعه زیرساخت‌های شهری دوستدار کودک، از جمله اقدامات مؤثر در این راستا است. رهبر انقلاب در مورد اهمیت خانواده و نقش مادر در آن می‌فرمایند: “خانواده، سلول اصلی جامعه است و سلامت و تعالی جامعه، در گرو سلامت خانواده است و محور اصلی خانواده، زن و مادر است” (۲۶/۱۰/۱۳۷۵). ایشان همچنین با اشاره به نقش بی‌بدیل مادر در تربیت فرزند و انتقال فرهنگ و هویت ملی می‌فرمایند: “مادرها مایه انتقال عناصر هویّت ملّی‌اند… هویّت یک ملّت، شخصیّت یک ملّت در درجه اوّل به‌وسیله مادرها منتقل می‌شوند.” (۱۴/۱۰/۱۴۰۱)
حمایت‌های آموزشی: آموزش، کلید توانمندسازی مادران در تمامی ابعاد زندگی است. ارائه آموزش‌های مرتبط با فرزندپروری، بهداشت و سلامت مادر و کودک، و توسعه مهارت‌های فردی و اجتماعی مادران، از جمله این حمایت‌هاست. رهبر انقلاب با اشاره به نقش مادر در انتقال فرهنگ و معرفت می‌فرمایند: “مادر، فرهنگ و معرفت و تمدن را به فرزند منتقل می‌کند… همه تحت‌تأثیر مادران هستند. آنکه بهشتی می‌شود، پایه بهشتی شدنش از مادر است” (۵/۵/۱۳۸۴). ایشان همچنین بر اهمیت تربیت عاطفی فرزند توسط مادر تأکید داشته و می‌فرمایند: “شما اگر بچه‌ی خودتان را در خانه تربیت نکردید […] هیچ کس دیگر نمی‌تواند این کار را بکند؛ […] فقط کار مادر است.”( ۱۴/۱۰/۱۳۹۰)
حمایت‌های اقتصادی: حمایت اقتصادی از مادران، سنگ بنای توانمندسازی آنان و تضمین رفاه خانواده است. ارائه تسهیلات مالی، مرخصی زایمان کافی، بیمه مادران خانه‌دار و ایجاد فرصت‌های شغلی منعطف، از جمله این حمایت‌هاست. رهبر انقلاب با تأکید بر لزوم ارزش‌گذاری کار زنان خانه‌دار می‌فرمایند: “حتماً بایستی بر روی کار زن‌های خانه‌دار ارزش‌گذاری ویژه بشود… باید از این‌جور زنی قدردانی شود… تأمین اقتصادی‌شان، بیمه‌شان، بقیه چیزهایی که لازم است، باید در نظر گرفته شود.” (۱۴/۱۰/۱۳۹۰)
همان‌گونه که دیدیم، مادرانگی نه صرفاً یک نقش زیستی، بلکه جوهره تمدن‌ها و بنیاد جوامع بشری بوده است. مادر، معمار روح و آموزگار ارزش‌هاست. در دنیای امروز، این نقش بنیادین همچنان پابرجاست و نیازمند توجه و حمایت ویژه است. رهبر انقلاب با تأکید بر اهمیت نقش زن در خانواده و جامعه، بر لزوم حفظ تعادل بین مسئولیت‌های خانوادگی و اجتماعی زنان تأکید می‌ورزند و می‌فرمایند: “مسئولیت اجتماعی زن با انجام مسئولیت خانوادگی منافات ندارد… خیال می‌کنند می‌گوییم داخل خانه بنشینید، هیچ کار نکنید، هیچ وظیفه‌ای انجام ندهید… معنای خانه‌داری این نیست” (۱۴/۱۰/۱۴۰۱). ایشان همچنین با اشاره به نیاز زن به تکیه‌گاه عاطفی و روحی می‌فرمایند: “حتّی آن زنی هم که شغل بزرگی دارد، به محیط امنی در خانواده، به یک شوهر مهربانِ با محبّت، به یک تکیه‌گاه مطمئن عاطفی و روحی – که شوهر و مرد اوست – نیازمند است. طبیعت و نیاز عاطفی و روحی زن این است؛ باید این نیاز برآورده شود.” (۳۰/۷/۱۳۷۶) با سرمایه‌گذاری بر روی مادران به‌عنوان سرمایه‌های انسانی جامعه و ارج‌نهادن به مقام والای آنان، می‌توانیم نسلی آگاه، توانمند و مسئولیت‌پذیر پرورش دهیم که ضامن پیشرفت و تعالی جامعه باشد. این تکریم، سرمایه‌گذاری برای جامعه‌ای سالم‌تر، فرهنگی غنی‌تر و تمدنی بالنده‌تر است؛ تمدنی که جوهره آن از دیرباز، مادرانگی بوده و خواهد بود.
دیدگاهتان را بنویسید