در هستی­‌شناسی عرفانی، زوجیت و تناکح در همه مراتب وجود تحقق دارد و از عالم لاهوت تا ناسوت، میان مظاهر جلال و جمال الهی، پیوندی برقرار است. البته نکاح در هر مرتبه وجودی معنایی خاص و متناسب با آن مرتبه دارد. به موجب حرکت حبی نکاح در تمام مراتب وجود ساری و جاری است. مراتب کلی نکاح پنج قسم است که موجب پیدایش عوالم معنوی و روحی و نفسی و مثالی و حسی است: